ĐÀO TẤN

1. Thân thế và sự nghiệp:

Đào Tấn tự Chỉ Thúc, hiệu Mộng Mai, khi ông về ẩn trên núi có thêm một tên hiệu nữa là Mai Tăng. Ông sinh ngày 27 tháng 2 năm ất Tỵ (1845 - Thiệu Trị năm thứ 5) tại làng Vinh Thạnh, tổng Nhơn Ân, phủ Tuy Phước, tỉnh Bình Định.

Thuở nhỏ Đào Tấn theo học ông Nguyễn Diêu, tức cụ Tú tài Nhơn Ân. Nguyễn Diêu vốn là một nhà soạn tuồng nên Đào Tấn sớm chịu ảnh hưởng ở thầy.
Năm 1867 (Tự Đức thứ 20), Đào Tấn đỗ Cử nhân, lúc đó ông mới 22 tuổi. Cuốc đời của ông làm quan nhiều chức vụ và nhiều nơi như được thọ hàm Kiểm tịch sung vào Ban Hiệu thơ ở Huế. Ban Hiệu thơ thực chất là Ban Sáng tác tuồng do chính vua Tự Đức làm chủ;  Tri phủ Quảng Trạch (Quảng Bình); Thừa chỉ rồi Thị độc nội các; Thị giảng học sĩ - Tham tá các vụ; Hồng Lộ tự khanh, lãnh Phủ doãn Thừa Thiên; Tổng đốc An Tĩnh (Nghệ An - Hà Tĩnh); lãnh Thượng thư Bộ Công tại Huế...

Năm 1904 vì xảy ra mâu thuẫn với Thượng thư Bộ Lại Nguyễn Thân nên Đào Tấn về hưu, lúc đó ông vừa tròn 60 tuổi. Sau khi nghỉ hưu,  Đào Tấn dốc toàn tâm toàn ý cho nghệ thuật hát bội, nuôi đoàn hát; lập “Học bộ đình Vinh Thạnh”; đào tạo, bồi dưỡng lớp học trò tài năng làm rạng danh nghệ thuật hát bội tại quê hương. Ông mất vào ngày rằm tháng 7 năm 1907 (Thành Thái thứ 19), thọ 63 tuổi. Phần mộ của ông đặt trên núi Hoàng Mai tại quê nhà, đúng như nguyện vọng của ông lúc sinh thời

2. Về tác phẩm:

Đào Tấn đã để lại gần 40 vở tuồng bao gồm cả những vở sáng tác chung và cải biên, chỉnh lý. Đáng kể là “Quần trân hiến thụy” và “Vạn bửu trình tường”, phụng sắc vua Tự Đức, ông cùng Ban hiệu thư soạn mỗi vở dài 100 hồi, diễn 100 đêm. Các vở tuồng do Đào Tấn sáng tác có giá trị về tư tưởng cũng như văn học như: Trầm Hương Các,  Hoàng Phi Hổ quá Giới Bài quan, Cổ Thành, Diễn võ đình... đặc biệt là vở “Hộ sanh đàn” được liệt kê vào 100 kiệt tác sân khấu thế giới. Đào Tấn còn để lại gần 1000 bài thơ, từ, tản văn và liễn đối trong các tập: Mai ngâm thảo, Mộng Mai thi tồn, Mộng Mai từ lục, Mộng Mai văn sao. Riêng cuốn Hý trường tuỳ bút - đây là tập sách có tính chất lý luận, tập hợp những bài viết, thư từ trao đổi của Đào Tấn xung quanh nghệ thuật Tuồng.

Theo gia phả họ Đào thì Đào Tấn còn sáng tác âm nhạc. Ông từng đã được nhà vua giao soạn nhiều Nhạc chương khúc điệu để phục vụ triều đình. Tiếc rằng những nhạc chương khúc điệu đó ngày nay đã bị thất truyền. Đào Tấn được giới học giả, các nhà nghiên cứu lý luận học thuật xưa và nay ca ngợi: Là người nghệ sỹ nhiều tài năng, đóng góp lớn lao cho sự nghiệp nghệ thuật Tuồng của dân tộc. Chính tài năng, vị trí, vai trò và những đóng góp đối với nghệ thuật Tuồng của ông đã được ngành Tuồng cả nước đương thời suy tôn là bậc Hậu tổ. Ông đã làm rạng rỡ nghệ thuật sân khấu Tuồng và giới nghệ sĩ Tuồng. Khẳng định giá trị của Tuồng Đào Tấn, ông đã được  Nhà nước vinh danh là “Danh nhân Văn hóa” của dân tộc.

Tư liệu sưu tầm từ bài viết của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống tỉnh Bình Định

Đường dẫn: https://nhahatntttbinhdinh.com.vn/vi/nghe-thuat-tuong/than-the-va-su-nghiep-dao-tan.html